Cezareja
Nacionalni park Cezareja čine arheološki ostaci najkolosalniji Herodovog projekta građenog u prvom veku nove ere, te tragovi brojnih osvajača grada koji su se vekovima menjali.
Herod “na pola puta između Jafe i Dora” gradi grad i luku. Gradu po svom patronu Caru Avgustu (Oktavijanusu) koji je bio na vlasti u vreme osnutaka daje ime Cezareja. Luka je dobila ime Sebastos – grčki prevod titule Avgust. Veličanstvenim gradom s prelepim Kardom, pozorištem, hipodromom i palatama, javnim kupatilom i zgradama, te lukom , najvećom na istočnom Mediteranu hteo je kralj Herod celom svetu objaviti važnost svoje kraljevine i čvrstinu svoje veze s Rimom.
Herod je bio i darežljiv i prepreden političar, i bilo ko da je vladao Rimom uspeo je Herod održati se kao saveznik. U početku svoje vladavine, s obzirom je istočnim delom Mediterana vladao Marko Antonije bio je veran saveznik Marka Antonija. Kada su Kleopatra i Antonije izgubili bitku kod Akcija od Oktavijana, Herod se zapućuje u Rim Avgustu Oktavijanu, stavlja pred njegove noge svoju krunu i moli Oktavijana da ne gleda čiji je on prijatelj bio već “kakav sam ja prijatelj”. Avgust ga prihvata i Herod postaje blizak i s Oktavijanom i s njegovim zamenikom i prijateljem vojskovođom Markom Agripom.
Na mestu budućeg Herodovog grada davno pre Feničani su izgradili malu luku Stratos. Herod, veliki vizionar i promućurni preduzetnik gradi veštačku luku s željom da ona jednog dana zameni Aleksandriju i postane najvažnija luka na istočnom Mediteranu. U njegovo vreme Rimu su bile potrebne velike količine žitarica jer je u to vreme Rim bio centar “Hleba i igara”, a žito je uglavnom dolazilo iz Egipta i Judeje.
Lukobran luke je genjjalnom idejom Herodovih neimara bio izgrađen od drva cedrovine uvezene iz Fenikije koje su stavljali u kutije i onda spajali vulkanskom lavom uvezenom iz Vezuva. Pri ulazu u luku , na uzvišenju se nalazio Hram posvećen bogu Rima i Avgustu. Sa promenom zavojevača, paganski hram se ruši i gradi se crkva i opet onda na istom mestu džamija i opet crkva za vreme krstaša. Danas je to brežuljak prepun arheoloških ostataka.
U Herodovo vreme u Cezareji su bili organizovane igre koje su se održavale svake četiri godine. Herodova “novina” je bila u dodeli medalja drugo i treće plasiranom takmičaru. Ostatak “spine” unutrašnjeg dela hipodroma oko koga su se okretale dvoprezi i četveroprezi i danas se može videti.
Život patricija u rimskom društvu se odvijao između javnih kupatila, hipodroma i pozorišta. S jedne strane hipodroma se nalaze ostaci klasičnih rimskih termi, s druge strane pozorište – teatron. Ostaci rimskog teatrona i danas se pune gledateljstvom prilikom koncerata najpopularnijih izraelskih i svetskih izvođača.
Herodovom smrću grad gubi na slavi, i postaje glavni grad rimske provincije za sledećeih više od šest vekova. Veliki cunami izazvan vulkanskom erupcijom Vezuva u drugom veku uništava luku. No, u vreme Vizantijaca, Cezareja je grad prepun života s multikulturalnim stanovništvom. To se prekida sa Omar el Khatibom, muslimanskim osvajačem koji iz bojazni od povratka Vizantijaca ruši grad. Još jedanput je grad zamljesnuo dolaskom krstaša. Luj IX gradi zidine grada koje i danas dočekuju posetioce na severnom ulasku u grad. Tadašnja Cezareja se naseljava uglavnom Đenovljanima. U džamiji oni pronalaze prekrasan pehar i prepoznaju ga kao Sveti gral, odnose ga u Đenovu gde i danas stoji u katedrali San Lorenzo. Odlaskom krstaša grad ponovo tone u tišinu, sve do dolaska bosansko-hercegovačkih muslimana. Krajem 19. Veka Austro-ugarska zauzima deo teritorije. Otomanske imperija u Bosni i Hercegovini i lokalno muslimansko stanovništvo zamoljava Sultana Abdul Hamida II da im nađe novi dom u imperiji. Tako dolaze u ove krajeve, a deo njih biva naseljen unutar krstaških zidina Cezareje. Grade sebi minaret koji se i danas može videti.
Cezareja ima velikog značaja u istoriji hrišćanstva.
- Od trećeg veka grad je centar hrišćanstva u Palestini (u drugom veku nakon pobune Bar Kohve 132.-135. Car Hadrijan menja ime provincije iz Judeja u Palestina da ponizi Jevreje koji su se drznuli dići se protiv njega). Jedan od Crkvenih otaca , Origen je u Cezareji propovedao i učio u biblioteci koju je osnovao. Otac Euzebious je rođen u Cezareji.
- Velikog jevrejskog rabina Rabi Akivu koji je bio duhovni vođa poslednje velike bune Jevreja pod tuđinima 132.-135. godine su Rimljani pogubili u Cezareji.
- Rimski satnik Corneliusšalje svoje vojnike u Jafu po Svetog Petra koji dolazi da ga kao prvog paganina pokrsti i prevede u hrišćanstvo. (Apostolska dela 10,1-8,17-48)
- U zatvoru u Cezareji je boravio i Sveti Petari Sveti Pavle pre svog poslednjeg putovanja pred Cara u Rim kada je osuđen i pogubljen.
- Arheolozi su u dogradnji pozorišta u vreme Vizantijaca našli kamen koji je prozvan Kamen Pilatana kome je pisalo “Pontije Pilat , Prefect Judeje posvećuje građanima Cezareje Hram u čast cara Tiberija”
