TANJA BEN HAIM MARČETIĆ

Crkva Vaskrsenja Hristovog

Crkva Vaskrsenja Hristovog je srce celokupnog hrišćanstva. Vekovima hodočasnici dolaze na ovo mesto po anđeloskom pozivu:

Jevanđelje po Mateju 28,1-7:  “A po večeru subotnom na osvitak prvoga dana nedjelje dođe Marija Magdalina i druga Marija da ogledaju grob. I gle, zemlja se zatrese vrlo; jer anđeo Gospodnji siđe s neba, i pristupivši odvali kamen od vrata grobnijeh i sjeđaše na njemu.  A lice njegovo bijaše kao munja, i odijelo njegovo kao snijeg.  I od straha njegova uzdrktaše se stražari, i postadoše kao mrtvi. A anđeo odgovarajući reče ženama: ne bojte se vi; jer znam da Isusa raspetoga tražite. Nije ovdje: jer ustade kao što je kazao. Hodite da vidite mjesto gdje je ležao Gospod.”

Ovo najsvetije mesto za hrišćane u Jerusalimu pod svojim krovom objedinjava Kalvariju, mesto Isusovog raspeća, te Sveti grob (sepulcrum na latinskom), mesto Isusovog pokopa i uskrsnuća.

Podeljena je među Grčkom pravoslavnom crkvom, Franjevačkim redom koji zastupa katolički svet, Jermenskom crkvom, te Koptskom crkvom, Etiopljanskom crkvom i Sirijcima Jakobistima.

U vreme Isusa Hrista, Kalvarija se nalazila izvan granica  grada.  Tu se nalazio kamenolom, vrt, bazen za skupljanje vode kišnice i groblje. Početkom naše ere u Judeji je bio običaj da bogati Jevreji još za života izdube u stenama grobno mesto. Pokojnik se polagao u tu pećinu čiji se otvor zatvarao velikim okruglim kamenom. Groblja su uvek i svuda označavala granice grada. (Jevanđelje po Mateju 27, 45-53, Jevanđelju po Mateju 27,57-61,  te Jevanđelje po Luki 24, 1-16)

Tridesetak godina nakon Isusovog vaskrsnuća s Maslinske gore, Titus i njegova vojska guše Veliki jevrejski ustanak i pale i uništavaju Jerusalim uključujući vanredno zdanje Hrama. Stotinjak godina Jerusalim je razrušen i popaljen. …do dolaska Cara Hadrijana…

Crkva Vaskrsenja Hristovog za vreme Imperatora Hadrijana

Imperator Hadrian guši Drugu veliku jevrejsku bunu (132.-135.) i gradi novi paganski Jerusalim brišući tragove judaizma i hrišćanstva. Novom gradu daje ime Aelija Kapitolina (po vlastitom imenu i zaštitniku Bogu Jupiteru Kapitolu kome podiže Hram na mestu nekadašnjeg jevrejskog Hrama). Na mestu Kalvarije i Svetog groba podiže veliki hram posvećen Venus Afroditi.

Crkva Vaskrsenja Hristovog za vreme Imperatora Konstantina

Imperator Konstantin Milanskim ediktom 313. godine dozvoljava na području Rimske imperije slobodu vera. Konstantinova majka Helena, koja je bila velika hrišćanka dolazi u Svetu zemlju i traži tragove mesta vezanih za Isusov život i smrt.  Savremenik Cara Konstantina i carice Helene, Euzebije Cezarijanski, najveći istoričar crkve, u svojim  knjigama “Istorija crkve” i “Onomastikon” opisuje značajna mesta za hrišćanstvo i obeležava ih na geografskoj karti. Na osnovu njegovih spisa Car Konstantin daje Patrijarhu Jerusalimskom Monomahosu naređenje da sruši Afroditin hram.

Ispod srušenog hrama nalaze ostatke Groba i Kalvarije, te Sveti Krst.  Konstantinovi arhitekti podižu 339-te godine veličanstveni kompleks prve Crkve Vaskrsenja Hristovog. Celi kompleks je bio podeljen na četiri dela:

S istočne strane, iz glavne ulice Kardo ulazilo se između  granitnih stubova,  zidova obloženih mramornim pločama u Atrijum. Ostaci tog grandioznog ulaza se i danas mogu videti u Ruskoj pravoslavnoj crkvi Aleksandar Nievski u blizini Crkve Vaskrsenja Hristovog. Iz Atrijuma se ulazilo u Crkvu nazvanu Martirium, iz koje se ulazilo u Sveti vrt.(Jevanđelje prema Jovanu, 19, 41-42) 

Sveti vrt je bio ovičen stubovima koji i danas krase severo-zapadnu stranu crkve. Na jugo-istočnom uglu vrta nalazila se Kalvarija otvorena prema nebu. Na zapadnom kraju Vrta nalazila se Rotonda , Isusov grob,  koja je bila srce kompleksa.

Da bi Isusov grob napravili što impozantijim, graditelji odvajaju severnu i zapadnu stranu brda i grob više ne nalikuje na pećinu. Zdanje rotonde je bilo prekriveno zlatnom kupolom i uokvireno stubovima. U samom centru zdanja je bio Isusov grob, a iznad samog groba bio je otvor kojim je grob bio otvoren prema nebesima.

Rušenja i obnove Crkve Vaskrsenja Hristovog kroz vekove

U sedmom veku Konstantinova Bazilika Svetog groba biva ozbiljno oštećena i Sveti krst ukraden od strane paganskog persijskog plemena. Vizantijski car Heraklije uspeva vratiti Sveti krst u Jerusalim i obnoviti Crkvu.

Dvadesetak godina kasnije, tačnije 638-me godine, koristeći činjenicu da je Vizantija bila iscrpljena dugotrajnim ratom s Partima, Omar el Khatib osvaja Jerusalim i grad počinje svoje dugogodišnje bivstvovanje pod islamskom vlašću. Sam Omar je posetio Crkvu, ali je odbio da se u njoj pomoli da ju ne bi doveo u opasnost da bude od muslimanskih vernika pretvorena u džamiju. Na mestu gde je prostro svoj tepih za molitvu je dinastija Mamluka podigla džamiju i nazvala je Omarova džamija.

Fatimski kalif Al-Hakim bi Amr Al-Lah  –  gotovo u potpunosti ruši Konstantinovu crkvu 1009-te godine. Još uvek pod muslimanskom vlašću, vizantinski car Konstantin IX Monomahus uspeva delomično obnoviti Crkvu 1048. godine. Tada se menja ulaz u Crkvu s istočne na južnu stranu i znatno se smanjuje njezina veličina.

U čast pedeset godina Jerusalimskog kraljevstva, kraljica Melisanda i kralj Foulqueod Anjoue otvaraju vrata rekonstruirane Crkve Vaskrsenja Hristovog čiji ostaci su i danas najvidljiviji. Kraljica Melisanda stavlja pod isti krov Kalvariju i Rotondu Isusovog groba.

Islamski period vladavine Jerusalimom

Nakon pada Prvog Jerusalimskog kraljevstva 1187. započinje dugi period islamske vladavine Jerusalimom. Da bi pokazao svoju nadmoć, Salah a Din 1187. godine zazidava jedan ulaz u Crkvu i predaje ključeve crkve dvema muslimanskim porodicama: Nusejba i Đuda. Predstavnik porodice Đuda ima pravo da drži ključeve, predstavnik porodice Nusejba da otključava i zaključava vrata. Merdevine se kroz otvor u vratima izvlače napolje i vraćaju unutar Crkve. I tako svaki dan.

Vrlo često su se promenom zavojevača sveta mesta preprodavala onome ko bi ponudio veću sumu. I tako sve do 1852. godine kada Otomanski Sultan Abdul Medžid I  na zamolbu Grčke pravoslavne crkve donosi Firman “Status Quo” kojim “zamrzava” trenutno stanje podele svetih mesta u Crkvi Vaskrsenja Hristovog, Crkvi rođenja Hristovog i Crkvi Bogorodicinog groba u Getsemaniju. I danas je na snazi isti “Status Quo”.

Prema Firmanu, Status Quo određuje:

• Crkva Vaskrsenja Hristovog se deli među Grčkog pravoslavnom crkvom, Franjevačkim redom, Jermenskom crkvom, Koptskom crkvom, Sirijskom crkvom i Etiopljanskom crkvom.
• Franjevački red se smatra Čuvarima Svetih mesta za katolike budući su dobili tu titulu još u 14-tom veku od Pape Klementa VI-tog
• Grčki pravoslavni Patrijarhat je službeni predstavnik cele hrišćanske zajednice od 1463-e godine (deset godina po padu Istočnog vizantijskog carstva)
• Jermenska crkva ima posebno mesto, tik uz katolike i pravoslavce zbog deklaracije Sultana Mahmuda II iz 1829-te godine kojim se on tim činom zahvaljuje Jermencima za pomoć Imperiji.
• Dve muslimanske porodice Nusseibah i Judeh ceremonijalno svako jutro otključavaju Crkvu i svako veče je zaključavaju.
• Po zatvaranju vrata, Grčka pravoslavna crkva ima pravo održavanja molitve od 12:30-2:30, nakon njih Jermenci od 2:30-4:30 i na kraju Franjevci od 4:30-6:30.  Po završetku mise otvaraju se vrata Crkve vernicima.
• Popravke i čišćenje zajedničkog prostora su predmet dogovora i konsenzusa strana što je vrlo često predmet razmirica.
• Koptska crkva (Egipat) ima svoje mesto na stražnjoj strani Svetog groba.
• Sirijska crkva ima svoj deo u Kapeli Josefa iz Arimateje i Nikodama.
• Etiopska crkva ima svoje uporište na krovu Crkve Vasrsenja Hristovog.
• Protestantska crkva nema svoje uporište u Crkvi Vasrsenja Hristovog niti u Crkvi rođenja Hristovog, Sveta mesta su bila podeljena pre njihovog dolaska u Svetu zemlju.
• Posebni propisi vrede za sve veće praznike, uključujući Veliku nedelju i Božić.

Firman iz 1852. je ratifikovan i Pariskim sporazumom 1877. godine, te Berlinskim sporazumom 1884-te godine. Firmanom je premešteno pitanje Svetih mesta sa sekularnog na crkveni nivo. Niti jedna velika sila, nekadašnja Rusija, Francuska ili Velika Britanija ili današnja Amerika i niti jedna zemlja koja vlada Svetom zemljom, bila to Turska, Britanija, Jordan, Izrael ili Palestinska uprava ne mogu promeniti zatečeno stanje  Svetih mesta.

Obavezno proverite i panoramski prikaz Crkve Vaskrsenja Hristovog ovde!