Zanimljivost
Zid plača je deo Zapadnog potpornog zida kojim je kralj Herod uokvirio proširenu platformu na kojoj je izgradio zdanje Drugog Hrama i kraljevsku Baziliku. Ono je najbliže mesto Svetom kamenu Brda Morije kome se može slobodno prići i moliti se. Budući se veruje da je samo Božanstvo bilo prisutno na Brdu Morija turisti svih vera obavezano pri obilasku Jerusalema unosu među kamenje zida i svoju poruku.
Rabin koji je zadužen za Zid plača je odgovoran da se poruke koje se skupljaju sa Zida plača dva puta godišnje na velike jevrejske praznike Pasha (Pesah) i Novu godinu (Rosh Hashana) “sahranjuju” na Maslinskoj gori. Naime, po jevrejksoj tradiciji nikakav pisani tekst u kome se pominje Božije ime ne smije biti spaljen i budući se veruje da se na papirićima spominje Božije ime papirići se “sahranjuju”.
papriće s željama stavljaju i s Ženske strane i s muške strane
Kupola nad stijenom se lako može prepoznati po Zlatnom popločenoj kupoli koja dominira pejzažem Starog grada Jeruzalema. Zdanje je podigao muslimanski kalif Abed El Malik 691 godine na mjestu Prvog i drugog jevrejskog Hrama. To je najstarije monumentalno zdanje Islama. U centru svih historijskih zdanja nalazio se kamen.
Po jevrejskom vjerovanju Kamena postanka je bio prvi žrtvenik koji je sagradio Adam kojim je okaljao njegov i Evin grijeh. Deset generacija nakon Adama Noah na istom mjestu gradi svoj žrtvenik i nakon još deset generacija Abraham, prvi vjernik monoteističke vjere , kao dokaz svoje vjere jedinom Bogu Jahvi gradi žrtveniku na istom kamenu. Na njemu je bio spreman žrtvovati svog jedinog sina Isaka (Jichaka), no Jahve ga je u tome spriječio, te je umjesto sina žrtvovao ovcu.U vrijeme prvog Hrama kralja Solomona (10-to stoljeće prije nove ere) na tom istom kamenu su bile postavljene kamene ploče sa Deset Božjih zapovjesti koje je Mojsije dobio na Sinajskoj gori i s tim je i samo Božanstvo dobile svoj dom. Kamene ploče su prije rušenja Prvog Hrama u 6 veku pre nove ere sklonjene na nepoznato mjesto, ali je Božanstvo još uvijek neko vrijeme boravilo na istom mjestu.
Prema muslimanskom vjerovanju zasnovanom iz Kurana kao El Miraž (Sura 17) s tog istog kamena u središtu današnjeg zdanja Kupole nad stijenom Muhamed je na El Burak-u uzašao na nebo, dobio molitve i nakon povratka u Meku proslijedio ih svojim sljedbenicima. i Kupola nad stenom je najstairije zdanje Islama, datira s kraja 7 veka.
Poset bosanskih muslimana Kupoli nad stenom ovekovečio Feđa Krvavac Klix.ba
Za Jevreje je 4. Septembra ( Prvog dana jevrejskog mjeseca Tišreja ) 2013 godine počela 5774-ta godina- Po židovskom vjerovanju tog dana je postao svijet.
U Judaizmnu svako slovo alefbeta ima svoj broj. Dani u mjesecu, te godine se pišu slovima, a ne brojkama. Alefbet ima 24 slova.
Datum 1. Januar prvi put je proglašen početkom nove godine 153-će godine prije Krista. Mjesec Januar se pojavio otprile u 8-mom stoljeću prije Nove ere, a dobio je ime u čast Janusa, rimskog boga s dva lica od kojih jedno gleda u prošlost, a drugo u budućnost. No, taj datum nije bio općenito prihvaćen, početak nove godine slavio se i polovinom Marta – početak proljeća. Julije Cezar sredinom prvog stoljeća prije Nove ere uvodi Julijanski kalendar (nazvan po Julijusu Cezaru svakako) kojim se definitivno odbacuje lunarni kalendar i određuje 1. Januar kao isključiv početak nove godine. U srednjem vijeku (6-to stoljeće) Nova godine se opet slavi u proljeće i tek sa Papom Grgurom 13-tim drugom polovinom 16 stoljeća i ustanovljenjem Gregorijanskog kalendara vraćen je službeni početak godine na 1. Januar. Katoličke zemlje su odmah prihvatile promjenu, protestantske kasnije, a pravoslavne su prihvatile 1. Januar kao početak godine, ali po Julijanskom kalendaru (trenutno je razlika u 13 dana).
Muslimanska Nova godina počinje 1-vog dana mjeseca Muharrama. Muslimanski početak brojanja godina počinje danom kada je Muhamed protjeran iz Meke u Medinu ( Hiđra). Po gregorijanskom kalendaru to se zbilo 622 godine ove ere. Tako je po muslimanskom kalendaru 4. Novembra 2013 godine proslavljena je 1435-ta godina po Hidžri.
Nedaleko od Haife nađeni su tragovi neandertalnog pračoveka koji je do sada najjužnija tačka do koje su prodrli izumrli praljudi neandertalci. Na istom mjestu pronađeni su ostaci i Homo Sapiensa, ali nema dokaza da je bilo interakcije između te dvije grupe praljudi.
Biblija ili Sveto pismo je zbirka knjiga i dijeli se u dva velika djela: Stari i Novi zavjet. Samo ime Biblija je izvedeno od oblika množine grčke imenice biblion, što znači »spis, svitak, pismo, dokument«. Tom grčkom imenicom prevoditelji hebrejske biblije na grčki (Septuaginta) označavaju Mojsijevo petoknjižje (Toru), ali i svaki pojedini spis. Po drugom osnovu biblion je umanjenica (deminutiv) vrlo slične grčke riječi byblos, koja je označavala papirus, trstiku od koje se pravio materijal na kojem se tada pisalo. Budući da je ta trstika rasla samo u dolini Nila, morala se iz Egipta uvoziti brodovima. Fenička luka koja je služila za uvoz toga materijala za cijeli Bliski istok zvala se također Byblos, pa mnogi tumači značenje grčke riječi biblia povezuju i s imenom te luke.
Cijela je Biblija, ili barem njene pojedine knjige, je prema Svjetskom savezu biblijskih društava (United Bible Societies – UBS) do 2011. godine prevedena na 2.527 jezika,. Time Biblija ostaje najviše prevođena knjiga svih vremena.
Prema popisu stanovništva iz 2008 godine Općina Nazaret broji oko 71.700 stanovnika od kojih je većinsko muslimansko stanovništvo (68.4%).
Princ Egipta, animirani film iz 1998 godine je prica o povratku Jevreja iz Egipta u zemlju Knaan.
U 12 veku pre nove ere, Istovremeno kada su se Jevreji naseljavali u središnjem brdskom pojasu obalu su naselili “morski narodi”, među njima Filistejci koji su podigli pet priobalnih gradova. Najpoznatija osoba među njima je svakako Dalila. Filistejci kao narod su izumrli posle 500 godina postojanja na ovim prostorima, ali im se ime zadržalo do današnjeg dana jer je Car Hadrijana nakon pobune Jevreja u 2 stoljeću kao znak poniženja promijenio ime provincije iz Judeja u Palestina.
Do pobune jevjereja pod karizmatskim vođom Bar Kohva 132 godine ove ere prostori ovi provincije Rimske imperije su se nazivali Judeja. Nakon pobjede 135 godine Car Hadrijan mjenja ime provincije u Palestina i gradu Jerusalemu mjenja ime u Elia Capitolina.
Oko 1000 godina pre nove ere Kralj David osvaja Jerusalem od knaanskog naroda Jevusim i pretvara ga u svoj glavni grad. Novcima kupuje brdo Morija da bi na njemu njegov sin Solomon izgradio Hram i stavio unutar Hrama Kamene ploče s Deset Božjhih zapovjesti koje je Mojsije dobio od samoga Jahve na Sinaju.
Davidov sin Solomon je svoje kraljevstvo učvršćavao ženidbama. U Bibliji se govori o Solomonovih 700 žena i 300 suložnica.
U Bibliji je detaljno opisana Solomonova gradnja prvog Hrama u kojem je položen Kovčeg saveza koji je sadržavao kamene tablice koje je Mojsije doneo sa Sinaja ispisane Božjom rukom i u kojem je boravio božanski duh. Izgradnjom Hrama Jerusalem je zadobio svetost koju je zadržao do današnjih dana.
Nakon Solomonove smrti dolazi do cijepanja kraljevstva na Judeju koja je sačinjvala pleme Jehuda i Benjamin, te deset ostalih plemena (Gad, Ruben, Ašer, Isashar, Menaše, Dan, Naftali, Zvulon, Šimon i Efrajim) zvanih Izrael koji oko 200 godina kasnije bivaju pokorena od strane Asirske imperije i izvršen transfer stanovništva . Od tog doba su poznata kao “deset izgubljenih plemena”.
U vrijeme velikog Asirskog kralja Sanheriba ( kraj 8 stoljeća prije nove ere) i njegovog porobljavanja države Israel pojavljuje se i narod Samarićani koji sebe smatraju pravim Jevrejima koji nisu odveženi u asirsko ropstvo, a jevreji Judeje ih smatraju “גרי אריות” Prisilnim preobraćenicima naroda koji su iz južne Vavilonije i sjeverne Sirije dovedeni od strane Asiraca na prostore Kraljevine Israel i koji su iz straha prihvatili Judaizam i samim tim nisu istinski Jevreji. Ime Samarija datira još iz tog vremena.
U blizini Vrata Jafo, preko puta Davidove kule nalazi se zdanje koje je u vremenu od 1858 -1914 funkcionisalo kao “Pošta carske Austrije” . Naime, drugom polovinom 19 stoljeća kao posljedica prodora evropskih velesila, te nepouzdanosti otomanske pošte došlo je do “kapitulacije” Otomanske imperije i velesile su dobile mogućnost izdavanja poštanskih maraka i otvaranja poštanskih ureda u Svetoj zemlji.
Po jevrejskoj tradiciji jos od davnih dana, od prije više od dvije hiljade godina, u vrijeme praznika u dijaspori se se prikupljala sredstva za Svetu zemlju, za pomoć jevrejima koji su živjeli u njoj, te za obnovu sinagoga i svetih mjeste. Ta sredstva su omogućavala opstanak zajednice religioznih jevreja koji nisu nalazili mogućnosti zarade i koji su se zahvaljujući pomoći mogli u potpunosti posvetiti učenju Svetih knjiga.
Za pokretača modernog hebrejskog jezika smatra se Eliezer Ben Jehuda (originalno Eliezer Perlman) koji se uselio u Erec Israel 1881 godine i od onda radio na isključivom korišćenju hebrejskog kao jezika sporazumijevanja (prvo unutar svoje obitelji, a kasnije i šire). Uredio je prvi moderni hebrejski riječnik i mnoge riječi je i sam izmislio jer se hebrejski jezik hiljadama godina upotrebljavao isključivo kao jezik molitve. Na na početku je bilo otpora određenih religioznih struja da se hebrejski upotrebljava u standardnom govoru.
I pored velike napućenosti Starog grada Jerusalima, Moše Montefjori (engleski dobročinitelj i filantrop) je sredinom 19 stoljeća morao platiti prvim stanovnicima “Miškenot Šaananim” משכנות שאננים , novoizgrađenog zdanja van zidina Starog grada da pređu stanovati u njega jer su se stanovnici Starog grada bojali izaći živjeti van zidina grada. U početku su pristali živjeti u konforu dvosobnog stana van zidina preko dana, ali su se vraćali spavati u Stari grad. Tek epidemija kolere koja je izbila 1866 godine i zatvorila vrata Starog grada zbog suzbjanja širenja bolesti dovela je do konačnog otcijepljenja stanara od Starog grada i njihovog trajnog prelaska u novi dom.
Mnoge četvrti Jerusalema su nikle udruživanjem ljudi i njihovom zajedničkom kupovinom zemljišta. Kako u davnini tako i danas, brojni stanovnici Jerusalema su izuzetno siromašni i ne mogu sebi obezbjediti dom, te su se mnogi donatori zauzeli i za njih izgradili kuće u kojima su plaćali vrlo malu stanarinu ( ako i uopće).
“Zadužbine ” se mogu vidjeti na ulazu u Jerusalem, u okolini novog mosta velikog arhitekta Karatrave. Budući se te stare kuće smatraju “zadužbinom” zabranjeno je rušiti ih i na njihovom mjestu graditi nova zdanja.
U rano jutro 9-tog Decembra dva kaplara vojske generala Edmonda Alenbija krenula su iz sela Lifta prema gradu Jerusalimu u potragu za svježim jajima za pripremu doručka svojim pretpostavljenima. Njima u susret išao je gradonačelnik Jerusalima Hussein Salam el Huseini , zajedno sa komandantom policije i ostalim uglednim građanima s namjerom da im preda ključeve grada. Uplašeni kaplari odbili su da prime ključeve i o čudnom susretu obavijestilti svoje pretpostavljene. Niti oficir koji se našao na mjestu nije htio da primi ključeve grada, tako da je Huseini morao čekati dok nije stigao najviši vojni čin engleske vojske da konačno primi ključeve grada.. Nakon dva dana general Alenbi je organizirao pobjednički mimohod duž ulice Jafo, sjahao je s konja i pješke ušao u Stari grad kroz Vrata Jafo i tamo zvanično primio obavijest o predaji grada.
Velika Britanija je svojom pobjedom nad Otomanskom imperijom vidjela sebe kao nasljednike križara koji Jerusalemu vraćaju njegovo mjesto prestonice Svete zemlje. Oni su doneli osnove zakona kojima se pažljivo čuva Stari grad od bilo kakvih građevinskih promjena, čuvanje i konzerviranje područja oko zidina, rigorozno pridržavanje propisa oblaganja zgrada koje se mogu vidjeti sa zidina jeruzalemskim kamenom (poslije je propis proširen na cijeli Jerusalem) .
Zapadni zid ili Zid plača je dobio svoje ime po načinu molitve jevreja u kome se vjernik direktno obraća Jahvi ( Bogu) i ostatak je zapadnog potpornog zida koji je u vrijeme kralja Heroda pridržavao plato-platformu na kojoj se nalazio Kraljevski trijem sa stupovima i Hram. Naime, Herod Veliki koji je vladao Judejom od 40 – 4 godine prije nove ere je proširio plato na Brdu Morija na 144 000 metara (12 nogometnih igrališta) i ponovo sagradio Hram. Zapadni zid je najbliža točka Hramu , najsvetijem mjestu na svijetu Jevrejima na kome se oni mogu moliti.
U vrijeme 28-godišnjeg Mandata Britanija je izdala 6 Bijelih knjiga (dokument kojim se objelodanjuje vladina politika, a ime je dobila po bijeloj boji uveza knjige). Prva Bijela knjiga je izdata 1922 godine i njome Britanija objelodanjuje da neće poštovati obećanja Balfurske deklaracija Tekst Balfurske deklaracije:
Šestom Bijelom knjigom 1939 godine, kada su Drugi svjetski rat i Holokaust već počeli zabranjuje se jevrejima kupovina zemljišta i ograničava se ulazak jevreja na 75000 ljudi u pet slijedećih godina.
Kompleks Augusta Viktorija na Maslinskoj gori sagrađen je nakon posjete Cezara Vilhema 2 Jerusalemu 1989 godine. Sama carica Augusta je birala mjesto na kome će se sagraditi zdanje koje će služiti njemačkim hodočasnicima kao hostel, bolnica i crkva, a “domaćim” njemcima kao izletište. Danas služi kao bolnica za UNRWA ( Agencija Ujedinjenih nacija za palestinske izbjeglice na Bliskom Istoku).
Vizionar Zeev Teodor Hercl krajem 19 stoljeća objavljuje knjige “Jevrejska država” i”Alt neu land” (Stara-nova zemlja) u kojojima govori o osnivanju židovske države. 1897 u Bazelu izabran je za predsjednika Svjetske cionističke organizacije na prvom Cionističkom kongresu koji je ugostio delegate brojnih cionističkih organizacija diljem Evrope i započeo praktično ostvarenje dugogodišnjeg sna o osnutku vlastite države na prostoru Svete zemlje.
Već po završetku Prvog svjetskog rata na Planini Skopus kupljeno je zemljište za gradnju Jerusalemskog Univerziteta koji je otvorio svoja vrata profesorima (uglavnom s evropskih sveučilišta) i studentima 1925 godine.
29/11/1947 odlukom Generalne Skupštine Ujedinjenih nacija, Rezolucijom 181 odlučeno je da se udovolji zahtjevu Velike Britanije sa prestankom Mandata u tadašnjoj Palestini i podjeli Palestine na jevrejsku i arapsku državu i poseban internacionalni status za Jerusalim i Beit Lehem. Citat rezolucije:
I RESOLUTION ADOPTED ON THE REPORT OF THE AD HOC COMMlTEE ON THE PALESTINIAN QUESTION 181 (If). Future government of Palestine A The General Assembly, Having met in special session at the request of the mandatory Power to constitute and instruct a special committee to prepare for the consideration of the question of the future government of Palestine at the second regularsession; Having constituted a Special Committee and instrl1cted it to investigate ail questions and issues relevant to the problem of Palestine, and to prepare proposals for the solution of the problem, and Havinll received and examined the report of the Special Committee (document A/364)1 including a number of unanimous recommendations and a plan of partition with economic union approved by the majority of the Special Committee, Considers that the present situation in Palestine is one which is likely to impair the General welfare and friendly relations among nations; Takes note of the declaration by the mandatory Power that it plans to complete its evacuation of Palestine by 1 August 1948; Recommends to the United Kingdom, as the mandatory Power for Palestine, and to all other Members of the United Nations the adoption and implementation, with regard to the future government of Palestine, of the Plan of Partition with Economic Union set out below; Requests that (a) The Security Council take the necessary measures as provided for in the plan for its implementation; (b) The Security Council consider, if circumstances during the transitional period require such consideration, whether the situation in Palestine constitutes a threat to the peace.)f it decides that such a threat exists, and in order to maintain international peace and security, the Security Council should supplement the authorization of the General Assembly by taking measures, under Articles 39 and 41 of the Charter, ta empower the United Nations Commission, as provided in this 1 See OIJit:ÏtJl Records of the second sesnon of th. Gtm- “tJl .dlumb/y, Supplement No. Il, Volumes I-IV. 181 (II), Gouvernement futur de la Palestine
19 godina Zapadni Jerusalim je bio glavni grad Izraela, a Istočni Jerusalim samo granični grad Hašemitske kraljevine Jordan. 1967 godine nakon Šestodnevnog rata Jeruzalem se ponovo ujedinjuje.
Cion (Sion) je brežuljak u blizini Brda Morija na kojem se navodno nalazi grob kralja Davida i na kojem je po tradiciji Isus imao posljednju večeru sa svojim apostolima.
Od 6 stoljeća prije nove ere i rušenja prvog Hrama , te izgona jevreja u ropstvo u Babilon Cion postaje sinonim za Jerusalem.
Šabat (subota) kao neradni dan je spomenut u Deset Božjih zapovjesti. To je možda najveći doprinos Judaizma čovječanstvu.
Budući je u Bibliji napisano “… 5 Svjetlost prozva Bog dan, a tamu prozva noć. Tako bude večer, pa jutro – dan prvi. ” za Jeveje dan počinje s smrkavanjem i pojavom prve tri zvijezde.
Jevreji nazivaju Šabat malka (kraljicom) koja se svakog tjedna iznova vjenčava s svojim izabranim narodom i time potvrđuje njihov savez.
Rušenjem Prvog hrama 586 godine prije Nove ere od strane Nebukadonecera moćne Babilonije elita Judeje i Jeruzalema je protjerana u Babilon. Budući tamo nije bilo Hrama u kome bi se mogle prinositi žrtve paljenice molitve su zauzele mjesto paljenica. Sinagoge su bile mjesto učenja i molitve (nešto kao Kulturni centri u današnje vrijeme).
Još u davna vremena je kanonizirano da svaki Jevrejim mora dati svoj prilog pripremi Šabata bez obzira na bogatstvo i položaj u društvu.
Prema jevrejskom vjerovanju koje prelazi s oca na sina, postoji na nebesima “Knjiga života” u koju se upisuju tokom godine sve misli i radnje svih bića na svijetu. Na Roš Hašana (Novu godinu) otvara se knjiga i detaljno se pregledavaju i ocjenjuju dobra i loša djela. Njihova procjena je osnova za određivanje sudbine svakog pojedinog bića za slijedeću godinu. Deset dana između Roš Hašana i Jom Kipur-a su “Grozni dani” ili “Dani povratka u vjeru” i provode se u molitvama “Slihot” (Oproštanje) za oproštaj od grijeha učinjenih u protekloj godini.
Svaki dan između Roš Hašana i Jom Kipur piri se u rog (Šofar). Obično je to rog od ovna, obrađen od posebno obučenih zanatlija jer se Šofar smatra Svetom relikvijom. Povezuje se s najznačajnijim događajima iz Biblije – Brdom Morija i Abrahamovom spremnošću žrtvovati sina Isaka u ime vjere u Jahvu ( Postanak 22-13 Podiže Abraham oči i pogleda, i gle – za njim ovan, rogovima se zapleo u grmu. Tako Abraham ode, uzme ovna i prinese ga za žrtvu paljenicu mjesto svoga sina). , te uz Brdo Sinaj i dobijanje Deset Božjih zapovjesti (Izlazak 19-18 Brdo Sinaj zavilo se u dim jer je Jahve u obliku ognja sišao na nj. Dizao se dim kao dim iz peći. Sve se brdo silno treslo. 19 Zvuk trube bivao sve jači. Mojsije je govorio, a Bog mu grmljavinom odgovarao.)
Vjerojatno najpoznatija jevrejska molitva je Kol Nidre (Svi zavjeti). To je molitva koja ima jedinstven napjev za sve jevrejske zajednice u svijetu i njome počinje najsvetiji jevrejski praznik Jom Kipur (Dan pokajanja). Nakon posti od više od 24 sata i neprekidne molitve vjernici se nadaju da će njihove molitve biti uslišene i da će oni i svi domovi Izraela biti upisani u “Knjigu života”.
40 godina su Jevreji s Mojsijem na čelu lutali pustinjom i živjeli u sjenicama. U pomen na njih zapisano je u Tori obaveza praznovanja praznika sjenica “Sukot” kada se grade sjenice s palminim granjem umjesto krova i cijeli život se premiješta na tjedan dana u njih. (Levitski zakonik 23-34 “Reci Izraelcima: ‘Od petnaestoga dana toga sedmog mjeseca neka se sedam dana drži Blagdan sjenica u čast Jahvi. “)
Vrijeme praznika Sukota je i vrijeme jesenje berbe, tako da Sukot ima i poljoprivrednu konotaciju. Ono izražava zahvalnosti Bogu za urod grožđa i maslina koji su bili jedne od osnovnih kultura u stara vremena. On je jedan od “Šlošet haregalim” – tri praznika za koje je u Tori zapisano da svi muškarci trebaju da dođu u Jeruzalem da prinesu žrtvu paljenicu. Pored Sukota to su još Pesah i Šavuot.
U obredu molitve za Sukot upotrebljavaju se arba minim (četiri vrste) biljaka koji po nekim objašnjenjima obilježavaju jevrejski narod. To su etrog (vrsta citrusa finog ukusa i prijatnog mirisa), listovi palme – lulav koji za plod imaju ukusne datulje koje su bez mirisa, mirta – hadas koja ima zanosni miris, ali nema ukusa i listovi vrbe – arava koja nema niti ukus niti miris. Ima jevreja koji se ističu u poznavanju Tore, ali ne čine dobra djela, oni koji samo poznaju Toru ili samo čine dobra djela i oni koji nit poznaju Toru niti čine dobra djela. Mudrost je da svi oni poštuju jedni druge i žive u miru jedni s drugima.
Thanksgiving day koji su u 17 stoljeću počeli slaviti protestantski doseljenici u Americi ima svoje korijene u Prazniku sjenica.
Osmi dan Sukota je praznik posvećen knjizi – Knjizi nad knjigama. Simhat Tora, Veselje Tori počinje s posljednjim 52-gim odjeljkom Tore Ponovljenog zakona, Mojsijev blagoslov i čitanjem prvog odjeljka Postanka Stvaranje svijeta.
Jevrejski mudraci pišu u starim knjigama interesantnu priču. Naime, kada je Aleksandar Veliki pokorio Jeruzalem naredio je Vrhovnom svećeniku da postavi njegovu statuu u Hramu. Vrhovni svećenik mu je rekao da se to protivi jevrejskoj vjeri, ali mu je predložio da sva muška djeca slijedeće godine nose ime Aleksandar. Aleksandru Velikom se to dopalo i tako je i dan danas ime Aleksandar često među Jevrejima.
Praznik Hanuka je jedan od najveselijih jevrejskih praznika. Ne spominje se u Bibliji ali je duboko ukrorijenjen u tradiciji. Obilježava se 25-tog dana mjeseca Kisleva (obično Decembar) kada su Makabejci 165-te godine prije nove ere svečano otvorili očišćen i posvećen hram od huljenja kralja Antiohusa Epifanesa. U hramu se našlo samo malo posvećenog maslinovog ulja kojim su upalili Menoru koja je po običaju trebala stalno biti upaljena u Hramu (Vječna vatra). I čudom , to malo ulja je osam dana uspjelo održati vatru dok nije došla nova zaliha. I zato Jevreji za praznik Hanuku pale svijeće 8 dana, te u kuhinji spremaju latkes od krompira i krofne, slastice povezane s uljem.
Purim je veseli praznik, a povezan je s Biblijskom pričom o lijepoj Esteri, njenom stricu Mordehaju, Perzijskom kralju Ahašveroš i zlom Hamanu. Estera 3 -8 I Haman kaza kralju Ahasveru: “U svim pokrajinama tvoga kraljevstva ima jedan narod razasut među drugim narodima i od njih odvojen. Njegovi su zakoni drugačiji od zakona u svih ostalih naroda. Oni se ne drže kraljevskih odredaba. Kralj ih zato ne smije pustiti na miru. 9 Ako je kralju po volji, neka se raspiše da se oni zatru; a ja ću izbrojiti deset tisuća srebrnih na ruke povjerenika da ih pohrane u kraljevsku riznicu.”
Kraljicu Esteru koja je bila jevrejskog porijekla i čije je prijašnje ime bilo Hadasa persijski je kralj Ahašveroš odabrao za ženu. Ona je spasila svoj narod od zlog Hamana koji ga je htio uništiti . U to ime u sinagogi se četrnaestog dana mjeseca Adara (otprilike Mart mjesec) čita Megilat Ester, vrte se čegrtaljke, razdjeljuju se paketi sa slatkišima, kao što piše u Bibliji: Estera 9-2 dane u kojima su Židovi postigli spokoj od svojih neprijatelja i kao mjesec koji je bio pretvorio u radost njihovu tugu a u blagdan njihovo žalovanje. Neka ih slave gozbom i veseljem, izmjenjujući među sobom darove i dijeleći poklone ubogima.
Praznik Pesah ima nekoliko imena. To je “Praznik slobode” jer se njima slavi Izlazak Jevreja pod Jahvinom rukom iz Egipta i njihovo oformljenje u narod, “Praznk proljeća” i početak žetve, Drugi dan Pashe se počinje žeti ječam – prva žitarica. Žetva se završava u Pentakost žetvom žita.
Faraon nije bio voljan na Mojsijevu i Aronovu molbu pustiti jevrejski narod iz ropstva, te je Jahve udario s deset kazni. Najstrašnija je bila deseta – smrt prvorođenog djeteta. Budući je skrhan boli zbog gubitka sina Faraon pristao da ih pusti jevreji nisu imali vremena da sačekaju da germa uskisne, tako da su krenuli na put s tjestom za kruh bez germe i to je dalo i dodatni naziv prazniku “Praznik beskvasnih kruhova”.
Maces (beskvasni kruhovi koji su najsličniji zagorskim mlincima) se bodu da se ne bi prilikom pečenja “napuhali”.
Na svečano postavljenom stolu za “Seder Pesah” – veče slavljenja praznika Pashe obaveno je naći: svijeće, knjigu Hagada koja sadrži biblijske priče, molitve i psalme vezane za izlazak Jevreja iz sužanjstva, svi gosti sjede na stolicama (po mogućnosti s mekanim jastukom na stolici),četiri čaše vina i čaša i prazna stolica za Svetog Iliju i aranžiranim tanjirom za Pesah na kojem se nalaze: kuhano jaje koje simbolizira uspomenu na žrtve paljenice koje su se prinosile u Hramu i tugu zbog njegovog razaranja, ali i simbol izraelskog naroda koji što je više ugrožen i kinjen on je jači i snažniji (kao jaje koje je sve tvrđe što se dulje kuha), gorko povrće – obično hren koji simbolizira gorke dane ropstva, te sjećanje na sve one koji nisu te večeri s nama, lišće celera, salate ili peršina, a ponekad i krumpis koji simbolizira siromašnu ishranu u vrijeme ropstva i obično se umače u slanu vodu koja simbolizira teške dane ropstva, Maces, krilo kokoške koje simbolizira žrtvu paljenicu za Pesaha te Haroset – mjrešavina mljevenih lješnjaka, jabuka, vina i cimeta i simbolizira malter kojim su jevreji spajali cigle dok su gradili za Faraona, ali i dobrotu Jahvinu.
U Tori je zapisano : Izlazak 13 -8 Svome sinu toga dana objasni: to je za ono što mi je Jahve učinio kad sam se iz Egipta izbavio.
Običaj slavljenja Pesaha je star više od 3000 godina, prvo se način slavljenja prenosio usmenim putem, a kasnije i zapisanom Hagadom (Priča).
Šavuot (Pentakost) je pored Pashe i Praznika sjenica treći praznik koji je prema Tori muško življe trebalo proslaviti u Hramu prinošenjem žrtve paljenice. Levitski zakonik 23-15 “A počevši od sutrašnjega dana po suboti – dana u koji donesete snop za žrtvu prikaznicu – nabrojte punih sedam tjedana. 16 Onda na dan po sedmoj suboti, na Pedesetnicu, prinesite Jahvi novu žrtvu.
Pasha obilježava fizičko oslobođenje od ropstva, a Šavuot duhovno. Šavuot je praznik dobijanja Tore, praznik žetve žita i prvih plodova zemlje.
Midraš je religiozno krutičko tumačenje Tore i rezultat tog tumačenja. Objašnjenja Tore skupljena i revidirana od strane velikog rabina Jehuda HaNasi zovu se Mišna, a još tananiija i potančanija objašnjenja se kanonizirana nalaze u Talmudu . Mišna i Talmud zajedno čine Gmara.
Prema Midrašu u vrijeme dodjele Deset Božjih zapovjesti na Brdu Sinaj bili su prisutne duše svog jevrejskog naroda koji je živio i koji će tek biti rođen u budućnosti.
U okolici Beit Lechem je Ruth Moapka pabirčira na Boazovim poljima, udala se za Boaza, rodila Jeseja koji je dobio sina Davida. David je s Beil Lehemskih pašnjaka otišao u boj s Golijatom, dvadeset osam generacija poslije u pećini Beit Lehemskoj rođen je Isuskome su pastiri s okolnih polja prvi došli da se poklone,
Po tradiciji Kralj David je rođen i umro na Šavuot.
Deveti dan mjesec Av (Juli) je dan posta. Razloga za post se tokom godina namnožilo. U Gmara se govori da je tog dana Jahve kaznio narod Izraela na četrdesetogodišnji nomadski život dok ne umru svi oni koji nisu vjerovali u njegovu moć; na taj isti dan je razrušen Prvi Hram od strane Nebukadanecera vladara Babilona 586 godine prije nove ere i Titusa, rimskog vojskovođe i budućeg Cezara 70-te godine nove ere, ugušen je ustanak Bar Kohve protiv cara Hadrijana 135 godine i promjenjeno ime provincije iz Judeja u Palestina, u Engleskoj je 1290 godine kralj Eduard Prvi je protjerao sve Jevreje iz zemlje, a 200 godina kasnije Kralj i kraljica Španije, Ferdinand i Izabela protjeruju 150.000 jevreja
Za Šavuot bili su prinošeni u Hram prvi plodovi i to: žito i ječam, masline, nar, grožđe, datulje (med) i smokve. Oni su spomenuti i u Bibliji kao Sedam plodova koji su tipični za Zemlju Izraela . Ponovljeni zakon 8 – 7 TÓa Jahve, Bog tvoj, vodi te u dobru zemlju: zemlju potoka i vrela, dubinskih voda što izviru u dolinama i bregovima; 8 zemlju pšenice i ječma, loze, smokava i šipaka, zemlju meda i maslina.
Smokva i šećerna trska vode svoje porijeklo iz Azije i nomadski narodi su ih doneli na prostore Bliskog istoka.
Maslinova grančica je od davnih vremena simbol mira. U hramu su svjećnjaci gorili na prvim kapima ulja iskapanih u procesu cijeđenja maslina.
Tko je Jevrejin? Onaj rođen od majke jevrejke ili onaj tko ima jevrejske krvi i osjeća se jevrejinom? Po regulama Halaha (religiozni zakon) Jevrejin je samo onaj rođen od majke jevrejke. Po zakonu države Izrael svatko onaj tko ima 25% jevrejejske krvi (baka ili deda) je jevrejin i po Ustavu ima pravo ući u zemlju kao njen punopravni građanin.
Koliko ima ortodoksnih pobožnih jevreja u Izraelu. Opće prihvaćeno je da je broj od 600.000 najbliži stvarnosti. Sekularnih ima oko 2.5 miliona, a ostali jevreji – oko 3 miliona čuvaju tradiciju, ali vode zapadni način života.
Rese koje se mogu vidjeti kod religioznih jevreja su još jedno djelo koje je zapisano u Tori: Brojevi 15-37 Reče Jahve Mojsiju:
38 “Govori Izraelcima i reci im: neka od naraštaja do naraštaja prave rese na skutovima svojih haljina, a za resu svakoga skuta neka privezuju ljubičastu vrpcu. 39 Imat ćete rese zato da vas pogled na njih sjeća svih Jahvinih zapovijedi. Vršite ih, a ne zanosite se svojim srcem i svojim očima, što vas tako lako zavode na bludnost.Tora je napisana kao jedna duga rečenica, bez znakova interpunkcije ili novog poglavlja. Način čitanja Tore, interpunkcija te napjev se prenosi s generacije na generaciju.
Aramit u vrijeme Isusa Krista je bio jezik komunikacije među narodima (kao danas engleski jezik). Dio jevrejskih molitvi je pisan na aramejskom jeziku.
Aprila 1920-te godine održala se u San Remu konferencija država Atlante, pobjednice u Prvom svjetskom ratu kojom je podijeljena Turska imperija. Britanija je dobila Mandat nad Palestinom, Transjordanijom i Irakom, a Francuska nad Sirijom i Libanonom.
Libanon je dobio svoju nezavisnost 1943, Sirija 1946, a Izrael 1948. godine.
strong>Statistika starog grada; Veličina Starog grada Jerusalima je manje od jednog kvadratnog kilometra. Polovina ukupne površine što će reći 450 dunama su stambene površine.
Armenska četvrt je najmanja i potpuno je opasana zidom. Muslimani čine 70% stanovnika Starog grada, Jevreji 8.5%, a Kršćani 20%. Obrazovne i vjerske ustanove pokrivaju 280 dunama grada, trgovački prostor se širi na 80 dunama, arheološka nalazišta na 50 dunama i površine koje nisu u upotrebi zauzimaju 40 dunama.
Izgrađena površina po osobi (kvadratni metar)
Gustoća stanovništva (stanovnik/dunam)
Veličina stambene površine u dunamima
Ukupan broj stanovnika
Statistička jedinica
Ime četvrti
9.5
106.5
49.5
5,269
611
Krščanska
13.3
63.5
37.9
2,408
621
Armenska
16.9
61.4
37.9
2,328
631
Јеvrejska
5.4
166.4
57.9
9,633
641
Muslimanska
6.5
182.7
32.9
6,012
642
Muslimanska
5.4
122.2
69.2
8.453
643
Muslimanska
7.6
119.5
285.3
34,104
Ukupno
Stari grad
